Astronotların Uzayda Yiyemediği O Popüler Karbonhidrat

Uzay görevleri söz konusu olduğunda, akla gelen ilk şey fırlatma teknolojisi veya yörünge mekaniği olabilir; ancak astronotların beslenmesi de bu karmaşık denklemin hayati bir parçasıdır. Astronotlar sadece hayatta kalmak için değil, aynı zamanda zorlu görevleri yerine getirebilmek için doğru besinlere ihtiyaç duyar. Fakat bu özel menüde, Dünya'daki en yaygın gıdalardan biri, yani ekmek, kesinlikle yasaklıdır.

Tüplü Gıdalardan Dondurulmuş Menülere

Uzayda yemek yiyen ilk insan, 1961'de Vostok 1 kapsülüyle Dünya'nın yörüngesini çizen Sovyet kozmonotu Yuri Gagarin'di. Gagarin'in menüsü, bugünün standartlarına göre pek iştah açıcı değildi: Ağzına sıktığı alüminyum tüplerde sığır eti ve ciğer ezmesi ile tatlı olarak yine tüpte çikolata sosu.

Bu yöntem, en azından yerçekimsiz ortamda yutkunmanın ve sindirimin mümkün olduğunu kanıtladı. 1960'lardaki Gemini programı sırasında, bu sıvı pürelerin yerini bir nebze daha iştah açıcı olan dondurularak kurutulmuş (freeze-dried) gıdalar aldı. Astronotların tek yapması gereken, bu gıdaların üzerine gemideki su kaynağından su ekleyerek onları "canlandırmaktı".

Ekmek Neden Uzayda Tehlikelidir?

Asıl sorun, 1967-1972 yılları arasındaki Apollo Ay görevleri sırasında NASA'nın astronotlara sandviç vermeyi denemesiyle ortaya çıktı. Bu deneme, yerçekimsiz ortamın beklenmedik bir tehlikesini gözler önüne serdi: Kırıntılar.

Dünya'da yere düşen masum ekmek kırıntıları, sıfır yerçekiminde serbestçe süzülen minyatür tehlikelere dönüşür. Bu kırıntılar:

• Hassas bilgisayar havalandırma sistemlerini ve filtrelerini tıkayabilir.
• Ekipman panellerinin arasına girerek kısa devrelere yol açabilir.
• Daha da kötüsü, astronotların gözlerine kaçabilir veya solunum yoluyla ciğerlerine gidebilir.

"Kaçak Sandviç" Olayı

Bu kırıntı endişesi sadece bir teori değildi. Gemini 3 görevi sırasında astronot John Young, cebine gizlice bir konserve sığır etli sandviç sokmuştu. Görev arkadaşı Gus Grissom ile bu sandviçi yemeye çalıştıklarında, ekmek hemen parçalanarak kabine dağılmaya başladı. Grissom, sandviçin "bir arada durmadığını" belirterek hemen cebine geri koymak zorunda kaldı.

Bu küçük ve masum görünen olay, Dünya'da büyük bir tartışma yarattı ve ABD Temsilciler Meclisi Ödenek Komitesi tarafından resmi bir incelemeye tabi tutuldu. Bu "kaçak sandviç" olayı, ekmeğin uzay uçuşları için neden uygun olmadığının canlı bir kanıtı oldu.

Yıllar sonra "The Simpsons" çizgi dizisinin "Deep Space Homer" bölümünde, Homer'ın uzayda bir paket cips açması ve kırıntıların "cihazları tıkayacağı" yönündeki panik de aslında NASA'nın bu gerçek güvenlik endişesine bir göndermeydi.

Mükemmel Çözüm: Tortilla (Lavaş)

Ekmek yasağı, 1985 yılında Atlantis uzay mekiğindeki Meksikalı yük uzmanı Rodolfo Neri Vela sayesinde aşıldı. Vela, menüye ekmek yerine tortilla (lavaş) eklenmesini talep etti. Tortillaların esnek yapısı ve kırıntı üretmemesi, mükemmel bir çözüm sundu.

O günden beri tortillalar, özellikle Uluslararası Uzay İstasyonu (UUİ) astronotlarının diyetinde temel bir gıda haline geldi. Astronotlar bunları burrito, sandviç, hamburger ve hatta pizza tabanı olarak kullanıyorlar.

Uzayda Yasaklı Olan Diğer Gıdalar

Ekmek, uzay istasyonunda istenmeyen tek gıda değildir. Başka yasaklar da mevcut:

• Tuz ve Biber: Toz halindeki tuz ve biber de kırıntılarla aynı tehlikeyi yaratır. Havada süzülerek ekipmanlara veya astronotların gözlerine/ciğerlerine kaçabilirler. Bu yüzden astronotlar sıvı halde tuz ve biber solüsyonları kullanır.
• Gazlı İçecekler (Kola, Gazoz): Yerçekimi olmadığında, midedeki sıvının içindeki karbondioksit gazı (baloncuklar) sıvıdan düzgünce ayrılamaz. Bu durum, astronotların normal bir şekilde geğirmesini engeller ve "ıslak geğirme" denilen, mide asidinin de sıvı ile birlikte geri gelmesine (reflü) neden olur.
• Alkol: UUİ'de alkol tüketimi kesinlikle yasaktır. Bu yasağın nedeni sadece güvenlik ve konsantrasyon değil, aynı zamanda alkol buharının (etanol) istasyonun hassas su arıtma sistemlerine ve hava filtrelerine zarar verme potansiyelidir.
• Taze Süt: Soğutma sistemlerinin sınırlı ve çok değerli olması nedeniyle taze süt gibi buzdolabında saklanması gereken gıdalar uzaya götürülmez. Astronotlar bunun yerine toz süt kullanır.

Kırıntısız Ekmeğin Dönüşü?

Astronotlar bir daha asla taze ekmek yiyemeyecek mi? 2017'de "Bake In Space" (Uzayda Pişir) adlı bir Alman şirketi, UUİ için özel olarak tasarlanmış kırıntısız bir hamur karışımı ve sıfır yerçekiminde çalışabilen özel bir fırın üzerinde çalışmaya başladı. Uzayda taze pişmiş ekmek kokusunun astronotların morali üzerindeki olumlu etkisi de düşünülerek, bu yasaklı karbonhidratın gelecekte uzay istasyonlarına geri dönmesi an meselesi olabilir.