Yapay Zeka (AI) Nedir ve Nasıl Çalışır?

Yapay zeka (AI), son on yılda günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline geldi. Sosyal medya akışlarımızı kişiselleştirmekten akıllı telefon fotoğraflarındaki yüzleri tanımaya ve tıbbi buluşlara zemin hazırlamaya kadar pek çok alanda kullanılıyor.

AI, bilgisayarların büyük miktarlarda veriyi işlemesine, bu verilerdeki kalıpları (pattern) tanımlamasına ve bu bilgilere dayanarak belirli görevleri yerine getirmesine olanak tanıyan bir teknolojidir.

Bilim insanları, insanların bilgiyi nasıl edindiğini ve kullandığını taklit etmeye çalışarak, normalde insan zekası gerektiren görevleri yerine getirebilen sistemler geliştirdiler.

Önemli bir ayrım: Bilgisayarlar, insanların yaptığı gibi düşünemez, empati kuramaz veya akıl yürütemezler. Yalnızca programlandıkları veriler ve algoritmalar dahilinde hareket ederler.

Günlük Hayatta Yapay Zeka

AI, hayatımızın birçok alanında zaten aktif:

Sanal Asistanlar: Apple'ın Siri'si ve Amazon'un Alexa'sı gibi ses kontrollü sistemler.
Sosyal Medya: Facebook, TikTok ve X gibi platformlarda size hangi gönderilerin gösterileceğine AI karar verir.
Öneri Motorları: Spotify ve Deezer'in müzik önerileri veya çevrimiçi alışveriş sitelerinin "sizin için seçtikleri" bu teknolojiye dayanır.
Tıp: Bilim insanları, kanser tespitinde, röntgen sonuçlarını incelemede, teşhisleri hızlandırmada ve yeni tedaviler bulmada yapay zekayı kullanıyor.
Ulaşım: Otonom sürüş sistemleri ve sürücüsüz arabaların geliştirilmesinde temel rol oynar.

Üretken Yapay Zeka (Generative AI) Nedir?

OpenAI'nin ChatGPT'si ve Meta AI gibi sohbet robotlarının yükselişi, "Üretken Yapay Zeka" kavramını popülerleştirdi. Bu teknoloji, insan tarafından yapılmış gibi görünen yeni içerikler (metin, resim, kod veya müzik) oluşturmak için kullanılır.

Bunu, internetteki milyarlarca metin ve görsel gibi devasa veri setlerinden "öğrenerek" yapar.

Metin: ChatGPT, Google'ın Gemini'ı veya Çinli DeepSeek gibi sohbet robotları, kullanıcılarla metin tabanlı sohbetler yapabilir, e-postalar yazabilir veya kod hatalarını ayıklayabilir.
Görsel/Video: Midjourney veya Veo 3 gibi uygulamalar, basit metin komutlarından (prompt) yola çıkarak fotogerçekçi görseller veya videolar oluşturabilir. Elon Musk'ın Grok'u da X kullanıcıları için benzer görseller üretebilmektedir.
Müzik: Üretken AI, ünlü müzisyenlerin tarzını veya sesini taklit eden, hayranları özgünlüğü konusunda şüpheye düşüren yüksek kaliteli şarkılar bestelemek için de kullanılmaktadır.

Yapay Zeka Neden Bu Kadar Tartışmalı ve Endişe Verici?

Yapay zekanın potansiyeli kabul edilmekle birlikte, hızlı büyümesi birçok uzmanı endişelendiriyor.

1. İş Kayıpları ve Ekonomik Eşitsizlik

Uluslararası Para Fonu (IMF), yapay zekanın küresel iş gücünün yaklaşık %40'ını etkileyebileceği ve küresel finansal eşitsizliği daha da kötüleştirebileceği konusunda uyardı.

2. Önyargı, Hata ve "Halüsinasyonlar"

Sistemsel Önyargı: AI'yi eğitmek için kullanılan verilerin çoğu, ırkçılık veya cinsiyetçilik gibi mevcut toplumsal önyargıları yansıtabilen sosyal medya gönderileri de dahil olmak üzere kamusal materyallerden gelir. Bu durum, AI'nin önyargılı kararlar vermesine (örn: Facebook'un siyahi erkekleri 'primat' olarak etiketlemesi) neden olabilir.
"Halüsinasyonlar": Üretken AI sistemleri, yanlışları gerçekmiş gibi iddia etme eğilimleriyle (halüsinasyon) bilinir. Bazen bu yanlış bilgiler için kaynak bile uydurabilirler. (Örn: Apple'ın bir haber özetinde yanlış bilgi vermesi, Google'ın AI arama özetlerindeki hatalar).

3. Varoluşsal Kaygılar

AI'nin "öncülerinden" biri olarak kabul edilen Prof. Geoffrey Hinton, süper-akıllı yapay zeka sistemlerinin insanlığın sonunu getirebileceğinden endişe ediyor (ancak bu alandaki diğer öncülerden Yann LeCun bu korkuyu reddediyor).

4. Etik ve Telif Hakkı İhlalleri

Akademik ve İş Yeri: Öğrencilerin ödevlerde "kopya çekmek" için AI kullanması veya çalışanların iş yerine "izinsiz" AI sokması endişeleri artırıyor.
Sanatçıların İsyanı: Billie Eilish gibi müzisyenler ve Julianne Moore gibi oyuncular, AI geliştiricilerini eserlerini izinsiz veya bedelsiz olarak sistemlerini eğitmek için kullanmakla suçluyor. Binlerce yaratıcı, AI'yi geçim kaynaklarına yönelik "büyük ve haksız bir tehdit" olarak nitelendiren açıklamalara imza attı.

Gizli Maliyet: Çevresel Etki

Yapay zeka sistemlerinin tam olarak ne kadar enerji kullandığı net olmasa da, bazı araştırmacılar sektörün yakında Hollanda kadar enerji tüketebileceğini tahmin ediyor.

Enerji ve Su Tüketimi: AI programlarını çalıştırmak için gereken güçlü bilgisayar çiplerini üretmek çok fazla güç ve su gerektirir.
Veri Merkezleri: Üretken AI hizmetlerine olan talep, bu hizmetlere güç veren veri merkezlerinin sayısını artırdı. Binlerce bilgisayar sunucusunu barındıran bu devasa salonlar, soğutma için muazzam miktarda enerji ve su kullanıyor.
Kaynaklar Üzerindeki Baskı: Uzmanlar, AI'nin su tedarik sorunlarını daha da kötüleştireceğinden korkuyor. Örneğin, İngiltere'nin AI'de "dünya lideri" olma planlarının, halihazırda zorlanan içme suyu kaynakları üzerinde baskı oluşturabileceği belirtildi.

AI'yi Kim Denetliyor? Yasal Düzenlemeler

Hükümetler, bu hızla büyüyen teknolojiye yetişmek için yasal düzenlemeler yapmaya başladı:

Avrupa Birliği: AB'nin Yapay Zeka Yasası (EU AI Act), eğitim, sağlık veya kolluk kuvvetleri gibi yüksek riskli alanlarda kullanılan sistemlere kontroller getiriyor ve bazı AI kullanımlarını tamamen yasaklıyor.
Çin: Üretken AI geliştiricilerinin vatandaşların verilerini koruması, şeffaflığı teşvik etmesi gerekiyor ancak aynı zamanda ülkenin katı sansür yasalarına da uymak zorundalar.
ABD ve İngiltere: Her iki ülke de riskleri belirlemek ve gelişmiş AI modellerini değerlendirmek için Yapay Zeka Güvenlik Enstitüleri kurdu. 2024'te test yöntemleri konusunda işbirliği anlaşması imzaladılar. Ancak Şubat 2025'te, teknolojiye açık ve sürdürülebilir bir yaklaşım vadeden uluslararası bir AI bildirgesine imza atmadılar.
Deepfake: Birçok ülke, "deepfake" çıplak görüntüler ve çocuk cinsel istismar materyali oluşturmak için AI kullanımına karşı sert önlemler alıyor.